Arend Netjes is een van de projectleiders van Voedselbos Emmeloord. Zijn bijenkasten staan op een omheind terreintje middenin wat nu het voedselbos is. Zo is hij van meet af aan betrokken geraakt bij de ontwikkeling. Hij markeert 30 maart 2018 als de dag waarop voor hem de eerste aanplant begon. “Sindsdien zijn er in totaal 260 bomen gekapt, waaronder 140 zieke essen, 100 oude en/of zieke veldesdoorns en 20 andere bomen: beuk, eik en els”, somt hij op. Daar staat tegenover dat er 1.700 bomen en struiken zijn geplant. “In totaal 45 soorten. 440 Fruitbomen, waarvan 100 oude rassen, 620 klein fruit, 150 notenbomen en 600 stuks zogenoemde bosaanplant, zoals sleedoorn, meidoorn en lijsterbes”. En er zijn bijzondere soorten aangeplant met aansprekende namen als pawpaw, uiensoepboom en kiespijnboom. In de stinzentuin zijn 8.000 bloembolletjes de grond ingegaan. En her en der verspreid zijn zo’n 20 soorten kruiden en eetbare bloemen geplant, een aantal dat jaarlijks wordt uitgebreid.
Netwerk
Op een woensdagochtend - de vaste vrijwilligersochtend - in december, is een groep van vijftien personen in de weer om de laatste struiken te planten. 600 stuks, waarvan de helft in het voedselbos wordt gezet en de andere helft net daarbuiten. “500 zijn geschonken door een stichting. Zo hebben we veel meer gekregen, of voor een schappelijke prijs aangeschaft, door onze netwerken aan te spreken. Verder probeer ik alle aankopen en klussen die we niet zelf kunnen - zoals kraanwerk - met bedrijven uit de polder te regelen en de meeste zijn ons zeer ter wille.” Om te voorkomen dat de nieuwe en bestaande vegetatie in het bos niet verdroogt of verdrinkt, staat er komende winter nog een klus op stapel. Vrijwilligers leggen dan een aan- en afvoerpijp voor water aan tussen de vijver in het voedselbos en de Lemstervaart. Met pompen en haspels - die voor een schappelijke prijs konden worden overgenomen -, kan het bos dan voortaan waar nodig bevloeid worden of overtollig water kan worden afgevoerd.
Vrijwilligers
De 600 struiken zitten ‘vóór de koffie’ al in de grond. “Het lijkt veel, maar met zo’n groep is het werk snel gedaan. De avond van tevoren stuur ik een mailtje rond met de mededeling dat we plantgoed hebben. Dat is dan ook het eerste wat we ’s morgens doen. Ik stuur het een beetje aan, maar eigenlijk gaat het als vanzelf”. De groep vaste vrijwilligers is gegroeid tot ruim twintig. “Er kan er altijd één bij, maar meer is niet echt nodig. Er haken weinig af en die er nu zijn, zie ik het wel lang volhouden. De groep is heel divers, het zijn mannen en vrouwen van alle leeftijden. De jongste is 27 en de oudste 74.” En ieder heeft een eigen motivatie, variërend van aandacht voor fysieke en mentale gezondheid en het hebben van sociale contacten tot kennisdelen of leren. “De twee jongsten komen hier heel bewust om te leren. Hun opa had het altijd over permacultuur en zij hebben de wens om straks hun eigen permacultuurtuin te beginnen. Die kennis willen ze hier opdoen.”
Belgische barak
“Het is een gezellige groep”, bevestigt Aleida Ypma, “en ieder neemt zijn eigen kennis en kwaliteiten mee. Het is ook belangrijk dat je iemand hebt die blijft coördineren en aanjagen en voor de verbinding in de groep zorgt. Dat is bijvoorbeeld een sterke kant van Arend”. Zelf meldde ze zich twee jaar geleden aan als vrijwilliger. Ze tuiniert graag en kookt en bakt veel met producten uit eigen tuin, “maar dat doe je alleen, terwijl ik graag wil delen”. Met name de vrouwen in de groep, reageerden op vrijwilligersvacatures voor het geven van voorlichting en workshops over onder meer koken met producten uit het voedselbos. Maar intussen hebben ze zich volop ingezet bij de aanplant en onderhoud van het bos. Excursies worden al wel gegeven, maar kookworkshops kunnen pas echt van start kan gaan als de renovatie van het clubgebouw De Knoest voltooid is. De gemeente laat de ‘Belgische barak’ - met behoud van karakter - renoveren. Daarna moeten de drie gebruikersgroepen, waaronder de vrijwilligers van het voedselbos, zelf aan de slag met de inrichting. “Ik schat in dat in februari de keuken kan worden geplaatst. Daarna gaan we eerst workshops aan elkaar geven. Er zijn al allerlei ideeën over welke workshops we gaan geven, maar we willen eerst testen hoeveel tijd we daar voor nodig hebben en of we alle benodigdheden hebben. Dus als alles meezit kunnen we in mei echt starten, maar dat ligt niet vast. Het blijft vrijwilligerswerk, dus we hebben geen strak plan van aanpak.”
Vruchtgebruik
Het voedselbos geeft voedsel aan al wat er leeft, dus aan de insecten, vogels en zoogdieren én aan de mens. Iedere wandelaar mag dus in alle redelijkheid iets van de vruchten plukken. Het is echter ook de bedoeling dat het bos zichzelf financieel gaat onderhouden. Netjes: “Dat betekent dat we een deel van wat het bos levert gaan verkopen. Appels en peren gaan we hier verwerken tot sap. Dat we proberen af te zetten bij kantines van bedrijven en instelingen hier in de polder. Van het kleinfruit gaan we jam maken - zelfs gezoet met honing uit het bos! - die we willen verkopen op de streekmarkt, samen met groenten, kruiden, plantjes en stekjes uit het bos”. De verdienste moet verder worden gehaald uit de verkoop van houten producten. “De bomen die we moesten kappen, zijn voor zover mogelijk verwerkt tot planken en balken. Die liggen opgeslagen bij een boer in de schuur. Als we nu een winter krijgen waarin we niet in het bos kunnen werken, dan gaan we met een groep vrijwilligers dat hout bewerken. Daar maken we bijvoorbeeld schommels van, die we eveneens kunnen verkopen.”
Warm onthaal
Het hout wordt trouwens ook in het voedselbos gebruikt voor onder meer hekwerk en banken. Het is komende winter tevens de bedoeling om de materiaalcontainers - “onze gereedschapsschuren” - te gaan bekleden met planken, zodat ze opgaan in hun omgeving. Ypma vult aan: “Ook voor de inrichting van het gebouw, gebruiken we hout uit het bos om de sfeer te pakken. De schuifdeuren naar de keuken zijn er bijvoorbeeld van gemaakt”. In de nieuwe indeling bestaat de Belgische barak uit een grote open ruimte over de hele lengte van het gebouw, met aan één zijkant de keuken, de hal met toiletgroep en een aparte vergaderruimte. “In de grote ruimte willen we groepen gaan ontvangen voor lezingen of rondleidingen. Dan willen we koffie en thee aan kunnen bieden met wat lekkers.” Om de kosten te dekken en er wat aan over te houden voor onderhoud, worden de verzorgde activiteiten tegen betaling aangeboden.